Co nowego w muzeum?

Tym razem naszą bohaterką jest Edyta Starek, osoba ważna dla Muzeum Tatrzańskiego, a mało znana. Należała do pokolenia, które w trudnych warunkach nie rezygnowało z życiowych ideałów, umiała stawać w obronie swych przekonań. Odegrała ważną rolę w reorganizacji i rozwoju działu etnograficznego Muzeum Tatrzańskiego.

W 1948 roku do pracy w Muzeum Tatrzańskim została przyjęta Edyta Starek, która była kierownikiem działu etnograficznego. Juliusz Zborowski, wieloletni dyrektor placówki bardzo cenił jej zaangażowanie i wiedzę o regionie Podtatrza. Edyta Starek urodziła się w 1911 roku w Warszawie, tam też studiowała i przed II wojną światową obroniła pracę magisterską pt. Kapliczki i krzyże przydrożne na Huculszczyźnie. Na początku 1946 roku przyjechała do Zakopanego, by zapytać o możliwości zatrudnienia. Na decyzję podejmowaną w stolicy czekała ponad dwa lata. Przez ten czas utrzymywała stałą korespondencję z dyrektorem Zborowskim, bo załatwiała w Warszawie urzędowe sprawy dla Muzeum Tatrzańskiego, a przy okazji korzystała z jego naukowych konsultacji do zlecenia zamówionego przez Państwowy Instytut Sztuki. Przygotowywała bowiem do druku zbiór listów Stanisława Witkiewicza do syna, Stanisława Ignacego zwanego Witkacym, który zaopatrzyła przypisami i wstępem. Po otrzymaniu w 1948 roku etatu od razu podjęła się najpilniejszych prac muzealnych. Wspólnie z konserwatorem inż. Janem Marksenem opracowała plan nowoczesnego magazynu etnograficznego, w którym odpowiedni system ułatwiał dostęp do obiektów i gwarantował bezpieczeństwo zbiorom. W kolejnych latach rozpoczęła systematycznie prowadzone etnograficzne badania w kilkudziesięciu wsiach powiatu nowotarskiego w związku z organizowanym pierwszym konkursem i wystawą o ludowym hafcie i rzeźbie. Odbywała więc długie, piesze wędrówki, a towarzyszyły jej dwie wrażliwe na kulturę góralską osoby: pracująca w muzeum artystka ludowa i pisarka Helena Roj-Kozłowska oraz artystka malarka, miłośniczka Tatr Wanda Gentil-Tippenhauer. Edyta Starek publikowała  w wielu czasopismach m.in. na temat twórczości Heleny Roj-Kozłowskiej, działalności Muzeum Tatrzańskiego, ubioru pasterzy podhalańskich, stroju spiskiego i orawskiego. W redakcji Polskiej Sztuki Ludowej złożyła artykuł o wytwórni kapeluszy góralskich w Nowym Targu. Ponadto przygotowywała opracowanie o przetwórstwie lnu i wełny oraz stroju podhalańskim myśląc o ich wydaniu. Niestety, tak jak i jej praca magisterska nie zostały opublikowane. Współpracowała przy realizacji filmowej dotyczącej zdobnictwa góralskiego, przygotowała scenariusz do wystawy stałej w głównych gmachu Muzeum Tatrzańskiego na temat kultury materialnej Podhala i opracowała do niej przewodnik. Zajmowała się także scenariuszami czasowych wystaw w domu „Pod Jedlami”, który był wówczas pod merytoryczną opieką Muzeum Tatrzańskiego i reorganizacją ekspozycji w Chacie „Tea”, filii Muzeum Tatrzańskiego. Z jej inicjatywy został założony w podhalański oddział Polskiego Towarzystwa Ludowego (PTL) w Zakopanem, którego była członkiem i przez kilka lat prezesem. Dzięki jej staraniom w Zakopanem odbył się XXXI Walny Zjazd PTL, a przy tej okazji międzynarodowa konferencja naukowa. Należała też do Stowarzyszenia Historyków Sztuki. W 1957 roku sytuacja ro­dzinna zmusiła ją do powrotu do Warszawy, nie traciła jednak kontaktu z Podhalem, bo chciała uzupełnić materiały do podjętych wcześniej prac naukowych na temat stroju podhalańskiego, ludowej ceramiki w zbiorach Muzeum Tatrzańskiego, obróbce lnu i wełny. Zmarła w sierpniu 1983 roku. Należała do pokolenia, które w trudnych warunkach nie rezygnowało z życiowych ideałów, umiała stawać w obronie swych przekonań.

dr Magdalena Kwiecińska, Dział Etnograficzny