Co nowego w muzeum?

Nazywany jest “królem tatrzańskim”, choć na wodza tego skalnego królestwa nikt Go nie koronował. Długo nie wiedziano, że Gerlach, czy też po polsku Gierlach jest najwyższym szczytem Tatr. Jest jednym z tatrzańskich szczytów, którym bodaj najczęściej zmieniano nazwę, był nazywany nawet Szczytem Stalina. Nie prowadzi na niego żaden szlak turystyczny, ale jest dostępny tradycyjną drogą przez tzw. Wielicką Próbę, z zejściem do urokliwej i przeważnie pustej Doliny Batyżowieckiej.

Mowa o Gierlachu (2655 m) – najwyższym szczycie Tatr. W 1997 r. na szczycie ustawiono metalowy krzyż. Masyw Gierlachu, używam celowo tej właśnie nazwy, którą zaleca Witold H. Paryski – jeden z czołowych „tatrologów”, autor wraz z żoną Zofią Radwańską-Paryską „Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej”, jest jednym z największych masywów w Tatrach i w ogóle w Karpatach (tak podaje Paryski, Przewodnik taternicki, część XII, s. 69). Masyw Gerlacha składa się z kilku wierzchołków. Grań rozpoczyna się od strony północno-zachodniej wierzchołkiem zwornikowym z granią główną – Zadnim Gerlachem (Zadný Gerlach, 2630 m, prowadzi nań od przełęczy Polski Grzebień długa i piękna graniowa droga Martina), którego zbocza obniżają się do Przełęczy Tetmajera (Gerlachovské sedlo), za którą wznosi się główny wierzchołek (2655 m, wcześniej podawano inne wysokości). Dalej w grani znajdują się Wyżnie Gerlachowskie Wrótka, wierzchołek Pośredniego Gerlacha, Pośrednie Gerlachowskie Wrótka i Niżnie Gerlachowskie Wrótka. Grzbiet ten kończy się południowo-wschodnim szczytem Małego Gerlacha (Kotlový štít, 2601 m).

Wielki masyw Gierlacha góruje nad następującymi dolinami: od południowego zachodu – nad Doliną Wielicką (Velická dolina), od północnego wschodu – nad Doliną Batyżowiecką (Batizovská dolina), od południa szczyt Zadniego Gerlacha zamyka Dolinę Litworową (Litvorová kotlina) należącą do systemu Doliny Białej Wody (Bielovodská dolina). Paryski w swoim przewodniku słusznie pisze, że widok z Gierlacha jest bardzo rozległy i zajmujący, ustępuje jednak widokowi z wielu innych szczytów tatrzańskich. Szczyt ten, nazwany przez znanego polskiego kompozytora i taternika, Mieczysława Karłowicza, królem tatrzańskim, zaś Franciszek Henryk Nowicki przyznał mu nawet “berło gór”. Gierlach jest dostępny jedynie dla wytrawnych i wprawnych turystów. Najczęściej uczęszczane wejście jest poprowadzone z Doliny Wielickiej przez Wielicką Próbę (wspinaczka w dolnej części), dostępny jest także z Doliny Batyżowieckiej przez tzw. Batyżowiecką Próbę – oba szlaki są silnie eksponowane (wejścia turystyczne tylko w okresie letnim w towarzystwie przewodnika IVBV). Bazą wypadową jest zwykle hotel górski “Śląski Dom” – wg naszej oceny zdecydowanie najbrzydsze tatrzańskie schronisko. Pierwsze wejścia turystyczne na ten szczyt nie są dokładnie odnotowane. Przypuszczalnie na szczycie byli w 1855 r. Zygmunt Bośniacki i Wojciech Grzegorzek. Najprawdopodobniej już w 1834 r. na szczycie stanęli – podczas polowania na kozice – Johann Still, Martin Spitzkopf-Urban, Gelhof i dwóch nieznanych koziarzy (Paryski w swoim przewodniku pisze, że to wejście w ogóle nie miało miejsca!!!). Na pewno weszli na niego austriaccy inżynierowie prowadzący prace kartograficzne w 1868 r. Pierwszy turysta na Gierlach został wprowadzony w końcu lat 60. XIX wieku przez Stilla. Jednymi z pierwszych Polaków na tym szczycie byli ksiądz Józef Stolarczyk, proboszcz zakopiański i taternik z przewodnikami Wojciechem Gąsienicą Kościelnym, Wojciechem Giewontem, Wojciechem Rojem – ulubionym przewodnikiem Chałubińskiego i Szymonem Tatarem w dniu 22 września 1874 r.

W roku 1875 zanotowano już sześć wejść w sezonie letnim, intensywnie zwiedzany szczyt zaczął być po 1876. Zimą szczyt zdobyli pierwsi: znany taternik i autor przewodników taternickich Janusz Chmielowski, Károly Jordán i „król przewodników tatrzańskich” Klemens Bachleda w dniu 15 stycznia 1905 r. Dokładny wykaz pierwszych wejść pokazuje Paryski w swojej Encyklopedii. Warto zaznaczyć, że w XIX wieku powszechnie uważano za najwyższy szczyt Tatr Krywań, a potem Łomnicę. Przed pomiarami przeprowadzonymi w latach 1837–1838 przez leśniczego Ludwika Greinera za wyższe od Gierlacha uznawano powszechnie Łomnicę, Krywań i Lodowy Szczyt. Wyniki badań przeprowadzonych metodą triangulacji wykazały wysokość Gierlacha równą 2640,54 m (w rzeczywistości 2655 m). Podawano też wysokość 2659 m i inne. Tak jak już była mowa szczytowi wielokrotnie zmieniano nazwę: Gerlach (po słowacku i polsku), Gierlach (polska nazwa, bardzo często używana), Gerlsdorfer Spitze, Gerlachspitze (nazwa niemiecka), Gerlachfalvi csúcs (węgierska, oficjalnie), forma Gerlach pierwszy raz pojawiła się w roku 1717 u J. Buchholtza, Gerlach, Gerlachovka (słow.), Franz-Joseph-Spitze (niemiecka), Ferenc József csúcs (węgierska), Štít Františka Jozefa (słowacka), Štít Františka Josefa (czeska) w tłumaczeniu na polski: Szczyt Franciszka Józefa, potem Štít Legionárov (słowacka), Štít legionářů (czeska), Legionáriusok csúcsa (węgierska) tłumaczona na język polski: Szczyt Legionistó, Slovenský štít (słowacka), Slowakische Spitze (niemiecka), Szlovák csúcs (węgierska), Gerlach, Gerlachovka (słowacka), Stalinov štít (słowacka), Stalinův štít (czeska), a po polsku: Szczyt Stalina – zmiana nazwy nastąpiła w 1949 r., a od 1959 r. Gerlachovský štít (słowacka, czeska), Gerlsdorfer Spitze lub Gerlachspitze (niemiecka), Gerlach lub Gierlach (polska), Gerlachfalvi csúcs (węgierska). Jak na jeden szczyt to całkiem nieźle…
Kiedyś, wspólnie z Michałem Zacharko – znanym sportowcem TG „Sokół” Zakopane, świetnym biegaczem, zwycięzcą biegów górskich i uczestnikiem maratonów, i z przewodnikiem IVBV i ratownikiem TOPR Adamem Maraskiem, miałem przyjemność zdobywania Gierlacha (wiadomo: jak w Góry to tylko w dobrym towarzystwie) tzw. „klasyczną drogą”. Pobudka o 3.30, wczesny wyjazd z Zakopanego, ale opłacało się… Pogoda była świetna, a Góry wynagrodziły nam wczesne wstawanie. Szczyt osiągnęliśmy w 2,5 godziny od Śląskiego Domu. Cała tura trwała ok. 8 godzin. Potem było długie i kruche zejście Batyżowieckim Żlebem, Batyżowiecka Próba ze zjazdem na linie i Biała Ściana, Skała Wypłat i zejście do Batyżowieckiego Stawu i z powrotem do Śląskiego Domu. Piękna tura i takiej Wam życzymy. Odbytej w świat górskiej wolności, morza turni i przełęczy, ze stromym zejściem w doliny. Ech, piękny ten tatrzański świat…

Tekst i zdjęcia: Wojciech Szatkowski Muzeum Tatrzańskie