112. rocznica powstania TOPR. Galeria starych zdjęć
29 października 1909 roku powstało w Zakopanem Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, czwarta tego typu organizacja na świecie. Jego pierwszym naczelnikiem został Mariusz Zaruski, a zastępcą legendarny przewodnik tatrzański – Klemens Klimek Bachleda. Dzisiaj, w rocznicę powstania tej jakże ważnej dla Zakopanego i ludzi gór organizacji, prezentujemy fotografie ukazujące początki funkcjonowania Pogotowia. Pokolorował je Rafał Jabłoński-Zelek, pracownik Muzeum Tatrzańskiego. Zdjęcia pochodzą ze zbioru fotografii po Józefie Oppenheimie.
Początki TOPR związane są z trzema osobami: Mieczysławem Karłowiczem, Mariuszem Zaruskim i Klemensem Bachledą. Wspólnym dziełem Zaruskiego i Karłowicza był projekt powstania straży górskiej. To właśnie oni w 1908 r. rozpoczęli wspólne starania o powstanie w Zakopanem ochotniczej organizacji zajmującej się ratowaniem turystów w Tatrach. Miał na to wpływ rosnący ruch turystyczny. Śmierć Karłowicza w lawinie 8 lutego 1909 r. przyspieszyła te działania. Zaruski ujął Pogotowie w ramy i struktury organizacyjne, zebrał zespół ratowników i podjął się jego kierownictwa. Klemens Bachleda sprowadził do Pogotowia góralskich przewodników tatrzańskich, świetnych wspinaczy, i został zastępcą naczelnika. 29 października 1909 r. TOPR zarejestrowano we Lwowie. Pierwszym jego prezesem został Kazimierz Dłuski, naczelnikiem Straży Górskiej Mariusz Zaruski, zaś pierwszym lekarzem Pogotowia dr Wacław Kraszewski. Siedzibą TOPR był Dworzec Tatrzański.
Służba w Pogotowiu jest symbolem poświęcenia się, ofiarności i obowiązku ratowania życia ludzkiego w górach bez względu na porę dnia i roku, w pogodę i niepogodę. Zaruski połączył w TOPR dwa górskie żywioły: góralskich przewodników i taterników. Tak jest do dzisiaj.
Na archiwalnych zdjęciach ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego możemy oglądać ratowników Pogotowia podczas ćwiczeń w terenie (znoszenie rannego w „bambusie”). Widzimy członków założycieli TOPR w Kuźnicach i przy Dworcu Tatrzańskim, w pełnym ekwipunku. Kolejne fotografie obejmują lata 1910 – 1913.
W sierpniu 1910 r. próbą dla TOPR była trudna wyprawa na północną ścianę Małego Jaworowego Szczytu, gdzie zginął Klimek Bachleda (jedna z fotografii pokazuje ratowników przy szałasie podczas tej wyprawy). Dwa lata później, w 1912 r. trwały w Tatrach Zachodnich wielodniowe poszukiwania zaginionej w masywie Czerwonych Wierchów studentki, Aldony Szystowskiej (na kolejnym ze zdjęć widać ich finał: grupę ratowników z żandarmami w górnej części Wielkiej Polny Małołąckiej, przy wozie, na którym leżą zwłoki dziewczyny). Jedno ze zdjęć pokazuje toprowców w nieprzemakalnych pelerynach Bilrotha i Mossetiga, zakupionych specjalnie na akcje w niepogodę. Widać też inny sprzęt ratowników: „bambusy” do znoszenia rannych, konopne liny, czekany od Mizzi Langer z Wiednia i naszywki z niebieskim krzyżem – symbol służb górskich, noszone na lewym ramieniu.
Najważniejsi jednak w tej historii są ludzie. Założycielami TOPR było trzynastu ratowników. Pierwszym kierownikiem (zwanym początkowo naczelnikiem Straży Ratunkowej) został Zaruski, właściwy twórca i organizator Pogotowia. Oprócz niego pierwszymi ratownikami byli górale przewodnicy: Klemens Bachleda, Stanisław Gąsienica-Byrcyn, Jędrzej Marusarz-Jarząbek, Jan Pęksa, Szymon Tatar młodszy, Wojciech Tylka-Suleja, Jakub Wawrytko-Krzeptowski starszy oraz taternicy zakopiańscy: Henryk Bednarski, Józef Lesiecki, Stanisław Zdyb, Leon Loria, do których dołączyli z czasem inni.
Dzisiaj TOPR skupia w swoich szeregach około 280 ratowników, w tym 41 zawodowych (dane z 2020 r.), a jego naczelnikiem jest Jan Krzysztof.
Ratownikom tatrzańskim w dniu ich święta Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego życzy wszelkiej pomyślności, zdrowia i dalszej satysfakcji z wykonywanej pracy.
A Państwa zapraszamy do oglądania naszej galerii archiwalnych zdjęć.
Tekst: Wojciech Szatkowski
Koloryzacja zdjęć: Rafał Jabłoński-Zelek
Zapraszamy również do zapoznania się z programem TVP Historia „Flesz historii”, w którym o powstaniu TOPR opowiadają Wojciech Szatkowski (Muzeum Tatrzańskie) oraz Adam Marasek (TOPR).