URODZINY TYTUSA CHAŁUBIŃSKIEGO
29 grudnia przypada 197 rocznica urodzin patrona i dobroczyńcy Muzeum Tatrzańskiego Tytusa Chałubińskiego. Była to wielka postać, znana i poważana zarówno w Warszawie jak i w jego ukochanym Zakopanem i w całej Polsce.
Tytus Aureliusz Chałubiński urodził się 29 grudnia 1820 roku w Radomiu w rodzinie Szymona Chałubińskiego – adwokata przy Trybunale Cywilnym Pierwszej Instancji Województwa Sandomierskiego w Radomiu i Teodozji z Wnorowskich. Lata swego dzieciństwa Tytus spędzał głównie w skromnym majątku rodzinnym w Chociwku nad rzeką Krzemionką. Gdy sytuacja materialna jeszcze na to pozwalała, początkowe nauki wraz ze swoim rodzeństwem pobierał w domu. Zmiany przyniosła śmierć ojca 4 października 1830 roku. Od 1833 roku do czasów studenckich uczył się w Gimnazjum Gubernialnym w Radomiu. Jesienią 1838 roku na Akademii Medyko-Chirurgicznej w Wilnie zaczął studiować medycynę oraz – pod kierunkiem Stanisława Batysa Gorskiego – botanikę, która od tej pory stała się jego wielką pasją. Po likwidacji wileńskiej akademii w 1840 roku zdecydował się na niemieckojęzyczne studia w Dorpacie (dziś Tartu w Estonii). W Dorpacie uczył się głównie botaniki, już w 1842 roku uzyskał dyplom kandydata nauk przyrodniczych na podstawie rozprawy Historyczny przegląd mniemań o płciowości i sposobie zapładniania się u roślin. Następnie wznowił studia medyczne w Würzburgu, gdzie 1844, za pracę O moczu ze stanowiska fizjologicznego i patologicznego, uzyskał dyplom doktora medycyny, chirurgii i położnictwa. Po powrocie do kraju 1845 i zdaniu egzaminu weryfikacyjnego rozpoczął pracę w Szpitalu Ewangelickim w Warszawie, gdzie pod kierunkiem m.in. Ferdynanda Dworzaczka, doskonalił swoje umiejętności. W 1846 roku został członkiem Królewskiego Towarzystwa Botanicznego w Ratyzbonie. W 1848 wziął udział w powstaniu węgierskim, gdzie kierował ambulansem polowym. W Warszawie wiele czasu poświęcał na pracę wśród najbiedniejszych mieszkańców. Zdobył sobie uznanie zarówno wśród pacjentów jak i wśród kolegów lekarzy. Od 1855 był lekarzem naczelnym w Szpitalu Ewangelickim. Przez krótki okres pracował nieodpłatnie jako ordynator w Szpitalu Dzieciątka Jezus w Warszawie. W 1859 jako profesor objął katedrę terapii szczegółowej i klinikę chorób wewnętrznych w Warszawskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej. Uczestniczył także w procesie tworzenia Szkoły Głównej Warszawskiej. W 1871 za odmowę prowadzenia wykładów w języku rosyjskim został zdymisjonowany przez władze carskie. W tym czasie bardzo wiele czasu poświęcał działalności społecznej. Był między innymi współzałożycielem i do 1886 roku pierwszym przewodniczącym Kasy im. Mianowskiego. W 1861 roku został powołany do Tymczasowej Rady Miasta, brał aktywny udział w reformie szkół średnich, gdzie domagał się odpowiedniego traktowania nauk przyrodniczych w procesie edukacji. W 1874 roku opublikował pracę Metoda wynajdywania wskazań lekarskich. Plan leczenia i jego wykonanie, a rok później Zimnica. Studium ze stanowiska praktycznego. W 1884 roku po doświadczeniach w Zakopanem napisał Leczenie w cholerze (1884). Chałubiński miał wiele różnorodnych zainteresowań: malarstwo, teatr, literatura, a szczególnie muzykę przy której najlepiej odpoczywał. Największą jego pasją były jednak zainteresowania na polu poznawania przyrody. Chałubiński kolekcjonował minerały, których zbiór liczył około 3 tysiące okazów, przeprowadzał we własnym domu doświadczenia chemiczne oraz zbierał tatrzańskie mchy i rośliny „jawnokwiatowe”.
Tytus Chałubiński to jedna z „legendowych” postaci Zakopanego. Od 1852 roku zaczął odwiedzać Tatry. Początkowo nieregularnie, a od 1873 przyjeżdżał w Tatry corocznie. W 1879 roku rozpoczął budowę własnego domu w Zakopanem, a w 1887 roku zamieszkał tu na stałe. Był gorącym propagatorem i orędownikiem Tatr i Zakopanego oraz badań tatrzańskiej przyrody i kultury góralskiej. Wiele chodził po Tatrach, zarówno sam jak i organizując, czasami wielodniowe, wycieczki w góry. W trakcie tych wypraw wyznaczał czasami nowe drogi, w tym w 1880 roku na Lodowy Szczyt. Jego zainteresowania stały się jednym z czynników powodujących znaczny rozwój badań naukowych w Tatrach. W Zakopanem dał się poznać jako lekarz i społecznik w 1873 roku, gdy pomógł stłumić epidemię cholery na Podhalu. Czynił to wielkim nakładem swojego czasu i pieniędzy. Odkrył i rozpropagował zalety leczniczego Zakopanego oraz stał się pionierem klimatycznego leczenia gruźlicy płuc w Polsce. W 1873 roku przed wybuchem epidemii zdołał postawić na Gubałówce żelazny krzyż odlany w hucie w Kuźnicach. W 1884 roku znalazł się w gronie założycieli Towarzystwa Tatrzańskiego. Po zamieszkaniu w Zakopanem bardzo aktywnie włączył się w jego życie dbając o rozwój wsi i polepszenie życia jej mieszkańców. Między innymi z jego inicjatywy Zakopane uzyskało status stacji klimatycznej. Był wśród założycieli Szkoły Snycerskiej (późniejszej Szkoły Przemysłu Drzewnego), a także przyczynił się do powstania Szkoły Koronkarskiej. Założył także dla górali kasę pożyczkową i zabiegał o podniesienie poziomu rolnictwa. Miał swój wkład w budowę nowego kościoła Świętej Rodziny na Krupówkach, finansując projekt architektoniczny świątyni. Muzeum Tatrzańskie zawdzięcza swemu patronowi piękną kolekcję tatrzańskich mchów i roślin nasiennych oraz próbki tatrzańskich skał.
Chałubiński żył całe życie zgodnie ze swoim wpisem na początku Księgi wizyt Muzeum Tatrzańskiego im Dra Tytusa Chałubińskiego z początków lipca 1889 roku: „Pracą i prawdą”.
Tekst: Włodzimierz Cichocki
