„Gwiozda Łowicko” dla Józefa Koszarka-Benkowego
15 lipca 2021 roku Burmistrz Łowicza, Pan Krzysztof Jan Kaliński, na wniosek Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, przyznał doroczną nagrodę „Gwiozda Łowicko” Panu Józefowi Koszarkowi-Benkowemu z Bukowiny Tatrzańskiej za znaczące i wybitne osiągnięcia w kategorii twórczości ludowej.
„Gwiozda Łowicko” to pamiątkowa tablica ze wzorem łowickiej wycinanki wykonana z hartowanego szkła i wmurowana w chodnik na Placu Starego Rynku w Łowiczu. Nagroda przyznawana jest z inicjatywy łowickiego ratusza od 2011 roku. W tym roku uroczystość jej wręczenia odbyła się 4 września. W imieniu Pana Józefa Koszarka-Benkowego nagrodę odebrała jego córka – Pani Katarzyna Dryjas.
Gratulujemy Laureatowi i życzymy dalszych sukcesów w pracy twórczej.
Józef Koszarek-Benkowy to utalentowany i uznany podhalański twórca ludowy z Bukowiny Tatrzańskiej. Wychowany w atmosferze szacunku i miłości do swej „małej ojczyzny”, przez całe życie z pasją uprawiał różne dziedziny miejscowej kultury.
Z powodzeniem wykonywał tradycyjne rękodzieło, w tym dodatki do podhalańskiego stroju: skórzane pasy i torby, spinki do koszul męskich i inne metalowe ozdoby, w tym biżuterię. Zajmował się rusznikarstwem, wykonywał także ciupagi i noże tzw. „zbójnickie”.
Własną działalność rozpoczął w 1955 roku. W pracach wykorzystywał różne rodzaje materiałów: stal, stopy metali, skórę, drewno, koral, kość zwierzęcą. W obróbce tych surowców, ich wzajemnym łączeniu i zdobieniu, uzyskał niebywałą biegłość. Posługiwał się narzędziami przez siebie wykonanymi. Przedmioty zdobił najczęściej przy użyciu stempli lub rylca. Wykorzystywał charakterystyczne dla Podhala ornamenty, ale na ich bazie tworzył również własne, niezwykle estetyczne kompozycje, wzbogacając w ten sposób kanon tradycyjnej ornamentyki. Jego wyroby były bardzo chętnie zamawiane nie tylko przez mieszkańców Podhala, ale również sąsiednich regionów, a nawet różnych państw europejskich i pozaeuropejskich. Na specjalne zamówienie wykonał insygnia rektorskie dla Podhalańskiej Państwowej Wyższej Uczelni Zawodowej w Nowym Targu, odznaki dla Polskiej Akademii Nauk – Zakład Ekologii na Międzynarodowy Zjazd Ekologów, pasy bacowskie dla Teatru Wielkiego w Warszawie i Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Czechów i Słowaków w Polsce, pasy krakowskie dla zespołu „Mydlniczanie” z Mydlnik oraz rekwizyty do filmu „Legenda Tatr” w reżyserii Wojciecha Solarza (1994). Jest autorem tabernakulum znajdującego się w kościele w Gliczarowie Górnym, a także okuć do wielu sztandarów kościelnych i sztandarów różnych oddziałów Związku Podhalan. Jego prace znajdują się w kolekcjach Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, Muzeum im. Władysława Orkana w Rabce-Zdroju oraz w zbiorach prywatnych.
Folklor Podhala jest jego kolejną pasją. W wieku dwunastu lat zaczął występować w zespole góralskim działającym przy Szkole Podstawowej w Bukowinie Tatrzańskiej, prowadzonym przez Józefa Pitoraka i jednocześnie działać w zespole muzycznym pod kierunkiem nauczyciela Stefana Frączyka. W 1954 roku wstąpił do dziecięcego zespołu góralskiego przy Domu Ludowym w Bukowinie Tatrzańskiej, prowadzonego przez Paulinę Sztokfisz. Prymistką w tym zespole była wówczas wybitna podhalańska muzykantka, Bronisława Dziadoń-Konieczna, która miała wielki wpływ na jego rozwój muzyczny. Dwa lata później Józef Koszarek został instruktorem tańca, śpiewu i muzyki w tymże zespole.
W latach 1964–1976 kierował grupą „tatrzańską” Zespołu Podhale – Cepelia, która odnosiła liczne sukcesy, wyjeżdżając na występy do krajów całej Europy. Jako jedyna z Podhala reprezentowała region na Festiwalu Narodów w Waszyngtonie z okazji 200-lecia uchwalenia deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej.
W latach 1971-1974 sprawował funkcję prezesa Domu Ludowego w Bukowinie Tatrzańskiej. W tym czasie założył szkółkę muzyczną dla dzieci i młodzieży, a w 1973 roku zorganizował I Góralski Karnawał, który obecnie jest doroczną, ogólnopolską i bardzo popularną imprezą folklorystyczną. Józef Koszarek w 1972 roku w ramach Festiwalu Folkloru Polskiego „Sabałowe Bajania” wprowadził zwyczaj „pasowanie na Zbójnika”, a także napisał rotę tego „zbójnickiego zaprzysiężenia”.
W 1975 roku reaktywował Oddział Związku Podhalan w Bukowinie Tatrzańskiej i w latach 1975–1980 był jego prezesem.
Współpracował ze Spółdzielnią Przemysłu Ludowego i Artystycznego „Milenium” w Krakowie, gdzie współtworzył góralską kapelę złożoną z podhalańskich twórców ludowych: Jana Głodowskiego z Ratułowa – prym, Jana Czernika-Gracki z Bukowiny Tatrzańskiej – sekund i Stanisława Gracy-Gobery z Poronina – basy, dudy. W tym składzie prezentowali sztukę i folklor Podhala uczestnicząc między innymi w międzynarodowych targach organizowanych w różnych miejscowościach Polski, a także za granicą: w Norymberdze, Lipsku, Pradze, Karlowych Warach.
W 1985 roku został członkiem Stowarzyszenia Twórców Ludowych.
Jego utwory poetyckie pisane w gwarze podhalańskiej zostały zebrane, wraz z wierszami Józefa Pitoraka i Franciszka Sztokfisza, w tomiku „Bukowiańskie nuty” i wydane w Bukowinie Tatrzańskiej w 2005 roku.
Jako aktor wziął udział w filmie „Historia filozofii po góralsku według ks. Józefa Tischnera” wyreżyserowanym przez Artura Więcka „Barona”, (2005).
Jest laureatem wielu nagród, między innymi: I nagrody w kategorii śpiewu solowego na Międzynarodowym Festiwalu Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem (1967), nagrody Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Wydziału Kultury w Krakowie (1973), III Państwowej Nagrody Ministra Kultury i Sztuki (1973), nagrody Krakowskiego Domu Kultury (1974), I nagrody w zakopiańskim konkursie „Podhalański ubiór regionalny i jego adaptacje” (1985). W 2013 roku, z okazji 90-lecia Amatorskiego Zespołu Teatralnego im. Józefa Pitoraka, w dowód uznania dla pracy na tym polu, otrzymał Dyplom Towarzystwa Kultury Teatralnej. W 2014 roku przyznano mu statuetkę „Lindady”, która jest nagrodą Wójta Gminy Bukowina Tatrzańska w dziedzinie twórczości artystycznej, ochrony i upowszechniania kultury ludowej.
Fot. Grzegorz Turski