Co nowego w muzeum?

 

 

Od początku 2021 roku Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem będzie instytucją o charakterze narodowym współprowadzoną przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. List intencyjny w tej sprawie podpisali w czwartek w Warszawie wicepremier prof. Piotra Gliński oraz marszałek województwa małopolskiego Witold Kozłowski. W uroczystości wzięły również udział Agnieszka Nowak-Gąsienica, zastępca burmistrza Miasta Zakopanego oraz Anna Wende-Surmiak, dyrektor Muzeum Tatrzańskiego, Łukasz Smółka wicemarszałek Województwa Małopolskiego, Monika Gubała dyrektor Departamentu Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Promocji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego oraz Joanna Staszak naczelnik Wydziału Kultury Urzędu Miasta Zakopane.

Wicepremier Gliński podkreślał podczas uroczystości, że Muzeum Tatrzańskie to jedna z tych instytucji, które wymagają wsparcia z budżetu centralnego i które zasługują, aby podnieść ich rangę do narodowej. „W ramach naszych działań polegających na przejmowaniu odpowiedzialności czy współodpowiedzialności za wiele instytucji kultury w Polsce, podpisujemy dzisiaj list intencyjny, a w niedługim czasie mam nadzieję również umowę, która sprawi, że od 1 stycznia 2021 państwo polskie weźmie pod opiekę również dziedzictwo Podhala” – mówił. Przypomniał, że to jeden z ponad 80 projektów muzealnych, w które obecnie zaangażowany jest resort kultury, tworząc w Polsce nowoczesną sieć muzeów. Zaznaczył, że współprowadzenie łączy się nie tylko ze stałym wsparciem budżetowym, ale także możliwościami wspierania instytucji poprzez dotacje celowe na konkretne działania. Dodał, że Muzeum Tatrzańskie we współpracy z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Marszałkiem Województwa Małopolskiego otworzy nowe muzeum w willi „Palace” w Zakopanem. Będzie to kolejna placówka instytucji, której charakter jest już praktycznie jest narodowy,

 

W liście intencyjnym podkreślono znaczenie zakopiańskiego muzeum dla dziedzictwa narodowego, jego ponad stuletnią historię oraz wagę i znaczenie zbiorów, w tym z dziedziny przyrody, etnografii, sztuki, historii, architektury historycznej i budownictwa ludowego oraz prowadzonej tam działalności naukowej, edukacyjnej, a także na wysoki poziom działalności muzealniczej.

O inicjatywie objęcia Muzeum Tatrzańskiego współprowadzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Gliński informował niespełna dwa tygodnie temu, podczas wizyty w Zakopanem, gdzie złożył kwiaty przed willą „Palace”, która w okresie II wojny światowej pełniła rolę gestapowskiej katowni. 

 

Muzeum Tatrzańskie

 

Idea założenia Muzeum Tatrzańskiego zrodziła się w roku 1888 w gronie przyjaciół Tytusa Chałubińskiego (1820-1889), którzy pragnęli uczcić jego zasługi jako odkrywcy wartości leczniczych Zakopanego, wybitnego warszawskiego lekarza, uczonego i społecznika, wielkiego miłośnika Tatr i góralszczyzny. Najstarsze zbiory, na które składały się kolekcje: botaniczna, geologiczna, zoologiczna oraz etnograficzna i zaczątek biblioteki, zgromadzone zostały drogą darów i kupna całych kolekcji z rąk prywatnych zbieraczy. Pierwsza ekspozycja mieściła się w wynajętym przez Towarzystwo, nieistniejącym już dziś domu przy Krupówkach. Lata osiemdziesiąte XIX w. to początki powstawania pierwszych kolekcji rzemiosła i sztuki ludowej. Okazy etnograficzne gromadzili wówczas: Róża z Potockich hr. Raczyńska, Maria i Bronisław Dembowscy, Zygmunt Gnatowski. Z czasem ich kolekcje trafiły do Muzeum Tatrzańskiego.

 

 

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Muzeum mogło liczyć na opiekę Departamentu Nauki i subsydia państwowe. Zasadniczej rewizji uległa przedwojenna koncepcja stworzenia w Muzeum stacji naukowej, centrum wielokierunkowych badań nad Tatrami i Podhalem. Badania takie podjęły inne ośrodki naukowe w kraju, a Muzeum włączyło się, zapewniając naukowcom pokoje gościnne. Dzięki istnieniu „Grand Hotelu Muzeum Tatrzańskiego” (tak żartobliwie nazywano pokoje gościnne), Muzeum stało się swoistym centrum badań nad Tatrami i Podhalem. Okres II wojny światowej Muzeum Tatrzańskie szczęśliwie przetrwało bez większych strat, a po wojnie, w roku 1950, zostało upaństwowione. Dzięki większej ilości etatów i stabilizacji finansowej można było rozpocząć systematyczne badania terenowe i opracowywanie zbiorów. W tym czasie otwarto dwie filie muzealne: jedną, prezentującą zbiory etnograficzne Szymańskich, drugą, pamiątki po znanym pisarzu Kornelu Makuszyńskim. W następnych latach Muzeum systematycznie powiększało się o nowe oddziały. W roku 1993 otwarta została nowa filia – Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza w willi Koliba. W roku 2007 w chałupie rodziny Gąsieniców Sobczaków przy Drodze do Rojów utworzone zostało Muzeum Stylu Zakopiańskiego – Inspiracje im. Marii i Bronisława Dembowskich, a w roku 2011 w willi Oksza przy ulicy Władysława Zamoyskiego – Galeria Sztuki XX wieku.

 

 

Willa „Palace”

Budynek “Palace” został wybudowany w 1930 r. według projektu architekta Prota Komornickiego, na zlecenie doktora Włodzimierza Schneidera z Krakowa. Po wybuchu II wojny światowej, w październiku 1939 r., został przejęty przez Niemców i przekształcony na siedzibę Grenzpolizeikommissariat Zakopane tj. działający na terenie Podhala Komisariat Policji Granicznej w Zakopanem. Komisariat obejmował swoim nadzorem cały ówczesny powiat nowotarski, który rozciągał się od Makowa Podhalańskiego po Szczawnicę i od Rabki do południowej granicy Polski z 1939 roku.

Niemcy urządzili w nim gabinety przesłuchań, biura, mieszkania, a w piwnicach zlokalizowano cele więzienne. W “Palace” było więzionych i katowanych nawet do czterech tysięcy osób, a zginęło tu 350 ofiar hitlerowskiego terroru. Męczeni w zakopiańskiej siedzibie Gestapo więźniowie byli często wysyłani do obozów koncentracyjnych. Wśród więźniów “Palace” byli m.in. Franciszek Gajowniczek, kurierzy tatrzańscy – Stanisław Marusarz, Helena Marusarzówna, Bronisław Czech, a także dr Wincenty Galica, Marian Polaczyk i Władysław Szepelak.

W 1994 r. w piwnicach “Palace” staraniem dr. Galicy powstało muzeum męczeństwa. W 1999 r. nowy właściciel obiektu uniemożliwił dostęp do piwnic i zlikwidował wystawę. Wówczas zniszczono część napisów wyrytych przez więźniów na ścianach. Placówka została ponownie otwarta w 2001 r., ale jej funkcjonowanie zostało ograniczone.

W 2017 r. Zakopane dzięki rządowemu wsparciu w wysokości 9 mln zł kupiło willę “Palace”. Główną inicjatorką odkupienia od prywatnego właściciela dawnej siedziby Gestapo była prezes Stowarzyszenia Muzeum Walki Męczeństwa “Palace” Lucyna Galica-Jurecka, córka dr. Wincentego Galicy, uczestnika kampanii wrześniowej, legendarnego kuriera tatrzańskiego i więźnia niemieckich obozów koncentracyjnych, pierwszego twórcy muzeum męczeństwa w „Palace”. 10 marca 2020 r. w Urzędzie Marszałkowskim w Krakowie podpisany został zaś list intencyjny pomiędzy Województwem Małopolskim, Miastem Zakopane oraz dyrektorem Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, którego celem jest doprowadzenie do powstania w willi „Palace” nowego oddziału Muzeum Tatrzańskiego, które będzie poświęcone m.in. okupacyjnej historii Podhala.