Graficy w Muzeum Tatrzańskim
W dniu 27 kwietnia na całym świecie wspominamy grafików, a Światowy Dzień Grafika przypomina nam o roli, jaką grafiki pełnią w naszym życiu. Coroczne święto jest nie tylko dniem grafika, ale także rysunku graficznego (np. grafiki artystycznej i użytkowej), oraz komunikacji wizualnej. Obchody święta mają na celu docenienie pracy grafika, projektowania oraz uświadomienie ich roli w świecie. Święto obchodzone jest od 1995 roku, w rocznicę powstania Międzynarodowej Rady Stowarzyszeń Grafików Projektantów (Icograda). Z tej okazji przypominamy wybranych artystów i ich grafiki ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
Walery Eljasz Radzikowski (Kraków 1841 – Kraków 1905) – malarz, rysownik, grafik i fotograf. Tatry zwiedził pierwszy raz w 1861 roku, a od roku 1866 stały się jego życiową pasją. Od 1870 roku pisał znakomite przewodniki tatrzańskie, które sam ilustrował. Stworzył dziesiątki rysunków, grafik i projektów. Dziś przyjrzymy się dokładniej drzeworytowi „Giewont w Tatrach”. Grafika została odbita ok. 1881 roku, jest niewielkich rozmiarów (7x 10 cm). Przedstawia widok na Giewont od północno-wschodniej strony, centralną część kompozycji zajmuje ukazany bardzo strzeliście szczyt masywu. Tę grafikę możemy odnaleźć w „Nowym ilustrowanym przewodniku do Tatr i Pienin” oczywiście autorstwa Walerego Eljasza. W zbiorach Działu Sztuki znajduje się również unikatowy klocek drzeworytniczy tej grafiki wykonany przez artystę.
Leon Wyczółkowski (Huta Miastkowska 1852 – Warszawa 1936) – malarz i grafik, jeden z najwybitniejszych polskich artystów. Grafiką zainteresował się około 1900 roku pod wpływem Feliksa Jasieńskiego Mangghi, założyciela Stowarzyszenia Polskich Artystów Grafików (1902). Leon Wyczółkowski zgrupował ryciny powstałe w 1906 roku w „Tekę Tatrzańską” zawierającą osiem wybranych rycin wykonanych w technice akwaforty i akwatinty. Bliżej przyjrzymy się jednej z nich, obecnie znajdującej się na wystawie stałej w Galerii Sztuki w willi Oksza. „Las w śniegu” to akwatinta, gdzie artysta przedstawia studium dolnych partii drzew zanurzonych w niedużej pokrywie śnieżnej. Grafika jest sygnowana ołówkiem „LWyczół 1906” pod odciskiem płyty. Bardzo ciekawa inskrypcja znajduje się na odwrociu omawianej grafiki. Jest to mało czytelny blednący napis ołówkiem: “las w Zakopanem / tinta / płyta zniszczona / ostatni 12 ty egzemplarz”.
Władysław Skoczylas (Wieliczka 1883 – Warszawa 1934) to grafik i malarz, który jest uważany za inicjatora oraz twórcę nowoczesnego drzeworytu artystycznego w Polsce. Przyjechał do Zakopanego w 1908 roku aby zostać nauczycielem modelowania i rysunku w Szkole Przemysłu Drzewnego. W 1913 opanował technikę drzeworytniczą w Akademii Sztuk Graficznych w Lipsku. Po powrocie do Zakopanego zaczął tworzyć drzeworyty, w których skrystalizował się jego oryginalny styl. Przyjrzyjmy się bliżej jednemu z drzeworytów z teki „Podhalańskiej” wykonanej w 1921 roku. Przedstawia on „Walkę ze smokiem” i posiada tak charakterystyczne elementy dla twórczości graficznej Skoczylasa – czarne tło, na którym postacie są modelowane cienkimi równoległymi kreskami, płaszczyznowa zrytmizowana kompozycja. W swych pracach Skoczylas tematycznie nawiązywał do legend góralskich i zbójnickich oraz do ikonografii ludowego malarstwa na szkle.
Stefan Osiecki (1902–1977) i Jerzy Walerian Skolimowski (1907–1985) to genialny duetu warszawskich architektów. Ich prace graficzne to kompozycje oparte na kontraście kształtów płaskich z trójwymiarowymi, detalu i płaszczyzny. Stosowali technikę prószu – metoda ta polegała na zastosowaniu aerografu dla równomiernego kładzenia farby przy pomocy rozpylacza. „Prósz” dawał bardzo ciekawy efekt plastyczny, polegający na rozpyleniu pastelowych barw, tworzących delikatną mgiełkę, nadającą pracom lekkość. W pracy „Balonem do stratosfery; Zwiedzajcie obóz wzlotowy” z 1938 roku widzimy balon na tle o kolorze od jasnego błękitu do ciemnego granatu nocnego nieba. Plakat został wykonany w zakładzie Litografii Artystycznej W. Główczewski w Warszawie. Informował on o locie największego na świecie balonu stratosferycznego nazwanego „Gwiazda Polski”. Start balonu miał nastąpić we wrześniu 1938 roku z Doliny Chochołowskiej, niestety po kilkukrotnym jego odkładaniu w październiku w wyniku silnego wiatru nastąpił zapłon wodoru wypełniającego powłokę balonu, więc lot do stratosfery został skutecznie uniemożliwiony.
Z okazji Światowego Dnia Grafika przedstawicielom tej branży życzymy jak najwięcej kreatywności i pomysłów. Nie zapominamy również o naszej koleżance Aleksandrze, która tworzy muzealne plakaty, wystawy plenerowe i wiele innych projektów, za które serdecznie dziękujemy.
Zofia Radwańska
Dział Sztuki
Muzeum Tatrzańskie
im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem