Katalog wystawy czasowej w Willi Oksza w Zakopanem.
liczba stron: 68.

Kuratorzy wystawy: Joanna Paprocka-Gajek, Piotr Radwan-Röhrenschef

Koordynator w Muzeum Tatrzańskim: Helena Pitoń

Przełom XIX i XX wieku zapisał się w sztuce i rzemiośle polskim fascynacją życiem społeczności z podtatrzańskiej wsi Zakopane i jej okolic. Do małego Zakopanego tłumnie zjeżdżali lekarze doceniający zbawienne skutki klimatu, kuracjusze ratujący zdrowie, za nimi literaci i artyści. Odkrywano walory przyrody, ale nade wszystko uwagę przyciągały oryginalne szczegóły dekoracji chat ludności miejscowej oraz niuanse zdobiące przedmioty codziennego użytku i stroju.

W roku 1892 na zamówienie Zygmunta Gnatowskiego zbudowano pierwszy dom w stylu zakopiańskim nazwany Koliba – wg projektu Stanisława Witkiewicza. W roku 1901 ukazała się książka Zdobienie i sprzęt ludu polskiego na Podhalu.

W roku 1887 mosiężnicy Marceli Jakubowski i Marcin Jarra założyli w Krakowie przy ul. Wiślanej, pod własną nazwą, filię renomowanej warszawskiej wytwórni platerów Norblin, Bracia Buch i T. Werner. W roku 1900 właściciele rozstali się. Oryginalne wzornictwo w stylu zakopiańskim, wprowadzone do produkcji jeszcze przed rozpadem spółki, święciło triumfy pod zarządem M. Jarry.

Na sezon 1904/5?, M. Jarra zaoferował klientom ponad 50 nowych modeli w stylu zakopiańskim. Wzory zaimportowane zostały z oryginalnych, drewnianych przedmiotów użytkowych, dekorowanych motywami zaczerpniętym wprost z dzieł górali podtatrzańskich.

Na wystawie pokazujemy obiekty w stylu zakopiańskim z Pierwszej Krajowej Wytwórni Platerów, pochodzących z muzeów państwowych i kolekcji prywatnych. Przedmioty te przyciągają oko konsekwentną i obfitą ornamentyką z wykorzystaniem najbardziej charakterystycznych motywów tatrzańskiej flory (dziewięciorniki, złotogłowy, leluje, szyszki) i elementów zaczerpniętych wprost z dekoracji architektonicznych, takich jak: pazdury, ząbce, warkocze, gwiazdy z sosrębów, kapliczki czy tradycyjnych parzenic (foremki w kształcie serca do wyciskania serów). Do wielu przedmiotów zapożyczono oryginalny kształt uchwytu czerpaka do mleka używanego na co dzień przez baców.. U Jarry zdobił on cukiernice, dzbanki do kawy, filiżanki lub służył jako zawieszenia do lampek. Jako pamiątki-breloki sprzedawano „kózki”- czyli miniaturki drewnianych pochewek na ostrzałki lub metalowe kierpce i dzwonki. Spinki góralskie posłużyły za wzór do ramek, breloków, spinek do mankietów czy ozdób na ciupagach. O popularności wzorów może świadczyć fakt, że – poza oferowanymi w katalogu – wprowadzono na rynek wiele dodatkowych modeli i ich wariantów. Przykładem jest nieprezentowany w znanych katalogach, bogaty zestaw sztućców tzw. środka stołu który wykonywano zarówno w wersji platerowej, jak i ze srebra.

Zachowane przedmioty w stylu zakopiańskim, rzadko ukazujące się na rynku antykwarycznym, są przykładem mody na wykorzystanie elementów rodzimej kultury i wzornictwa w rzemiośle, trwającej na ziemiach polskich w czasach braku państwowości na przełomie XIX i XX w.

[Joanna Paprocka-Gajek]