Co nowego w muzeum?

Muzeum Tatrzańskie jak zwykle w cyklu “Tajemnice Tatr” zachęca Państwa do tatrzańskich spacerów. Dzisiaj wybierzemy się z Zakopanego na zachód, do reglowej Doliny Lejowej. Spacer tą leśną doliną, z zejściem do Doliny Kościeliskiej potrwa 2-3 godziny, w zależności od wariantu, kondycji i fantazji. A zatem: ruszamy!

Doliny w Tatrach dzielą się na dwa rodzaje. Pierwszy z nich to doliny walne. Zaczynają się one na przedpolu Tatr i podchodzą pod grań główną. Takimi potężnymi dolinami są na przykład Jaworowa, Białej Wody, Rybiego Potoku, Bystrej, Kościeliska i Chochołowska. Drugim rodzajem tatrzańskich dolin są dolinki reglowe. Też zaczynają się na przedpolu naszych najwyższych gór, ale kończą się w paśmie regla dolnego lub górnego. Przykładami takich dolin są: Białego, Ku Dziurze, Strążyska, Za Bramką, Mały Żlebek, Stanikowy Żleb i Lejowa. Tej ostatniej poświęcamy niniejszy tekst. Jest to największa z dolinek reglowych. Ma 4,5 km długości, a położona jest pomiędzy dużo większymi siostrami: Chochołowską i Kościeliską. Swoim biegiem opada najpierw stromo  ze stoków wyjątkowego w swoich kształtach Kominiarskiego Wierchu (1829 m) Tylkowymi Spadami, Tylkowym Żlebem (ten żleb ma 1100 m długości) i Zabijakiem (ten ma 1200 m długości) na północ, w kierunku wielkiej polany Biały Potok (na wysokości ok. 930 m). Zacznijmy opis doliny od tego właśnie miejsca.

W dolnej jej części znajdują się zbudowane z wapieni numulitowych skałki, zwane Między Ściany. Tu zaczyna się także żółty szlak turystyczny, prowadzący w głąb Doliny Lejowej. Te skałki po naszej prawej ręce są bardziej okazałe i wyższe. Często można spotkać tu wspinaczy, przewodników tatrzańskich, wspinających się na drogach o różnym stopniu trudności. Czasami organizowane tutaj były zawody wspinaczkowe, połączone z bieganiem w górach (organizatorem tych zawodów był KW Zakopane), egzaminy dla przewodników tatrzańskich, a na co dzień prowadzone są szkolenia we wspinaczce skalnej. Z tego miejsca ruszamy w głąb Lejowej. Po naszej lewej ręce widzimy wylesione niemal w stu procentach stoki Kościeliskich Kopek i Suchego Wierchu. Za sprawą wiatrów halnych, a zwłaszcza halnego z 2013 roku, tutejsze świerki poległy w zupełnie nierównej walce z porywami potężnego wichru. Drzewa zostały usunięte, ale i tak pełne wykrotów i kikutów drzew stoki sprawiają trochę przygnębiające odczucia, zwłaszcza dla tych, którzy pamiętają dni największej chwały tych lasów. Po naszej prawej ręce mijamy odmienny krajobraz: ładny las, który oparł się halnemu, na Cisowej Turni (1112 m), mijamy stoki Skrajnej Rosochy (1262 m), Wierchu Kuca (1305 m, te są zawalone połamanymi świerkami). Na tym odcinku z góry spada kilka wąskich  żlebów, a nad nami dominuje świerk, ale jest też sporo buka. O wyjątkowej obfitości  mleczajów rydzy (te lubią sosny) i mleczajów świerkowych (te lubią świerki) w tym terenie pisaliśmy już na FB, więc nie będziemy się powtarzać.  

Kilka słów o nazwie doliny. Pochodzi ona od górali Lejów z Podczerwonego i w dokumentach z roku 1811 figuruje, jako właściciel doliny, Jędrzej Leja ze wsi Podczerwone. Obecnie dolina leży na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego, ale jest też własnością Wspólnoty Uprawnionych Ośmiu Wsi z siedzibą w Witowie, która prowadzi tutaj intensywną gospodarkę leśną (głównie wycinkę drzew, ale też ich sadzenie). Przeważnie przygotowane do zwózki świerkowe pnie spotkamy leżące przy ścieżce na niemal całej długości doliny. Sporo bywa tu jesienią błota, więc trzeba trochę cierpliwości, by wynaleźć szlak w taki sposób, by nie ubłocić się do kolan… ale wcale to nie umniejsza przyjemności spaceru. Po około dwudziestu minutach spaceru wchodzimy pomiędzy dwie ładne polany: po lewej ręce mamy Polanę Huty Lejowe, z jednym szałasem pasterskim, który w sezonie nadal jest użytkowany. Istniał tu także mały ośrodek hutniczy (stąd nazwa tej polany). Zresztą w tej dolinie istniało wiele hut i pól górniczych. W opisach z 1840 r. piszą o polu eksploatacyjnym św. Ludwik w Kominach Tylkowych pod Spadami, św. Justyna w Lejowym Potoku, św. Krystyna pod Kościeliską Kopką, Magdalena w Lejowym Potoku pod Kopką pod Lejówkami i Jan oraz Jakub. Intensywne poszukiwania rudy żelaza zakończyły się w Tatrach około roku 1875. Ich świadectwa znajdziemy jeszcze w terenie,,, 

Kustosz Muzeum uciął sobie kiedyś tu uroczą pogawędkę o oscypkach, wypasie, tradycjach pasterskich z tutejszym bacą. Po prawej widzimy dość stromą Polanę Jaworzyna Lejowa, także z jednym szałasem pasterskim, przytulonym zgrabnie do świerkowego lasu. W odległych latach na tej polanie zimą czynny był przez jakiś czas mały, przenośny wyciąg narciarski, tak zwana “wyrwirączka”, którego właścicielem był jeden z zakopiańskich klubów narciarskich. Trenowali tu alpejczycy. Idąc wyżej wzdłuż Lejowego Potoku dochodzimy do mostku i przechodzimy go, skręcamy następnie łagodnie w prawo, za skrętem doliny, by osiągnąć kolejną polanę – Niżnią Polanę Kominiarską (wysokość polany 1110-1170 m). Jest tu kilka szałasów pasterskich, wyremontowanych przez Wspólnotę, a układających się w szereg. To świadectwo tradycji pasterskich w tej dolinie. Wszystkie tutejsze polany były wypasane, aż po północne stoki Kominiarskiego Wierchu i Rówień pod Kominami, gdzie stał urokliwy szałas pasterski, który nie wytrzymał starcia z przyrodą, zimnem, lawinami i deszczami i już nie cieszy oka jak przed laty… Z Polany rozpościera się ładny widok na Zadnią Kopkę, pokryty hrubymi lasami Diabliniec i północne zerwy Kominiarskiego Wierchu, turnię Kufa, Wierch Świerkule i leśny grzbiet, idący w stronę Kominiarskiej Przełęczy. Wspominając dawne szlaki, które przeszły już do tatrzańskiej historii, nie mogę nie wspomnieć o wspaniałym narciarskim trawersie północnych stoków Kominiarskiego Wierchu, od Hali Stoły przez Rówień pod Kominami i Przełączkę pod Kufą do Doliny Dudowej i Chochołowskiej. Jego odkrywcą był znany narciarz i twórca TOPR, Mariusz Zaruski, a udoskonalił jego przebieg “Opcio”, Józef Oppenheim. Zarówno podejście, jak i długi zjazd z Przełączki pod Kufą na stronę Doliny Dudowej, były najwyższej jakości i droga ta należała do najpiękniejszych szlaków narciarskich całych Tatr. Tak go słusznie ocenił Oppenheim.

Wracajmy jednak z objęć tatrzańskiej zimy do jesiennej rzeczywistości. Jesteśmy nadal na Niżniej Polanie Kominiarskiej. Jest tu wygodna ławeczka pod lasem, gdzie można odpocząć. Łyk gorącej herbaty z cytryną i miodem zimną jesienią nikomu oczywiście nie zaszkodzi a przyjemniej ogrzewa. Stąd szybko przejdziemy do Doliny Chochołowskiej na zachód, mijając po drodze Halę Jamy. Jeżeli chcemy przejść do Doliny Kościeliskiej, kierujemy się za czarnymi znakami na Polanę Przysłop Kominiarski. W niecałe dziesięć minut spaceru osiągniemy to miejsce, gdzie możemy się rozkoszować widokiem na Kominiarski Wierch w pełnej krasie. Jak mamy szczęście, to czasami uda się zobaczyć przelatującego w oddali orła przedniego (warto mieć ze sobą lornetkę), spotkać jelenie lub łanie, zachwycić się jakąś mikrą, tatrzańską rośliną. Pamiętajmy, że nasz stosunek do tatrzańskiej przyrody jest właściwym wykładnikiem naszego podejścia do gór. Tym bardziej, że orędownikiem jej ochrony był nasz patron, Tytus Chałubiński, zwracamy uwagę na właściwe zachowanie w lesie. Zostawiamy góry w takim stanie w jakim jej zastaliśmy. Zabieramy swoje śmieci, a zbieramy także te znalezione w lesie. Warto zabierać na spacer siatkę na śmieci do plecaka. Nie płoszymy zwierząt i im nie przeszkadzamy. Nie hałasujemy. Te zasady to podstawa właściwego zachowania się w lesie.

Z Przysłopu Kominiarskiego schodzimy czarnym szlakiem do Polany Stare Kościeliska i do Doliny Kościeliskiej. Po drodze podziwiamy jeszcze widok na Kamienistą (góralska nazwa Babie Nogi), panoramę na Czerwone Wierchy, wapienne turnie i powoli kończy się nasz spacer, śladami tajemnic reglowej Doliny Lejowej. Czas na następną tatrzańską wyprawę z Muzeum Tatrzańskim. Przewodnik tatrzański I klasy Jędrzej Wala mawiał: – no dyj nic brzyćkiego w Tatrach ni ma. Miał absolutną rację. Nawet krótki, reglowy spacerek pozwala nam nacieszyć oczy widokami, trochę się zmęczyć, co każdemu się przyda do budowania kondycji i trochę odpocząć. Spacerujmy zatem w Tatrach, korzystając z uroków niezwykle pięknej tego roku jesieni.

Tekst i zdjęcia: Wojciech Szatkowski