130 LAT MUZEUM TATRZAŃSKIEGO
130 lat temu powstało w Zakopanem Muzeum Tatrzańskie. Słusznie nazywane jest „skarbnicą Tatr”. Wielodziałowe Muzeum podąża dzisiaj szlakiem wyznaczonym kiedyś przez „ojców założycieli” i ważne osoby w dziejach zakopiańskiej placówki: Adolfa Scholtzego, Tytusa Chałubińskiego, Stanisława Witkiewicza, Marię i Bronisława Dembowskich i Juliusza Zborowskiego.
Muzeum Tatrzańskie świętuje w tym roku 130-lecie swojego istnienia. Początki tej placówki były więcej niż skromne. Muzeum Tatrzańskie powstało i zostało otwarte dla publiczności w lipcu 1889 roku, chociaż już rok wcześniej bogata kolekcja okazów przyrodniczych, autorstwa znanego w Europie preparatora zwierząt, Antoniego Kocyana, trafiła do Zakopanego. Pokazano ją w dwóch izbach, w nieistniejącym dzisiaj domu Krzeptowskiego przy ulicy Krupówki 7. Inicjatorem założenia Muzeum był warszawski chemik, z zamiłowania przyrodnik, Adolf Scholtze. Zebrał on potrzebną do powstania placówki gotówkę, głównie z pomocą zamożnych osób, które rokrocznie w tym czasie przyjeżdżały do Zakopanego. Do tego grona należeli: dr Ignacy Baranowski, dr Władysław Florkiewicz, dr Adam Bauerertz, Robert Herse, dr Konstanty Kucharzewski, a znany kolekcjoner hr. Edward Raczyński przeznaczył na zakopiańską placówkę muzealną 400 złotych reńskich austriackich. Powstała placówka o zdecydowanie przyrodniczym charakterze, a Muzeum w tym okresie wspierało finansowo Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego i zakopiańska elita kulturalna.
W powstanie i działalność Muzeum włączyło się szereg osób ważnych dla kultury i nauki polskiej. Pierwszą z nich jest patron Muzeum, którego nazywano „królem Tatr z Mokotowskiej”. Tytus Chałubiński (1820-1889) był właściwym człowiekiem na właściwym miejscu. Jest nazywany także odkrywcą walorów klimatycznych Zakopanego. Bywał pod Tatrami cyklicznie latem od 1873 roku. Z czasem wybudował sobie tutaj dom i zamieszkał na stałe. Znał Tatry doskonale i zwiedził wiele najwyższych szczytów, był też badaczem tych gór. Chałubiński był też jednym z pierwszych darczyńców na rzecz nowopowstałego Muzeum. Przekazał do Muzeum zbiory skał (1873-1887), zielnik mchów (ponad 2700 okazów) oraz swoją unikalną bibliotekę naukową. W księdze pamiątkowej Muzeum jego wpis „prawdą i pracą” jest swoistym mottem istnienia zakopiańskiej placówki. Muzeum ma kontakt z rodziną Tytusa Chałubińskiego.
Bronisław Piłsudski (1866-1918) był niezwykle ważną postacią w dziejach zakopiańskiej placówki. W 1906 r. powrócił z zesłania na Sachalinie i przyjechał do Zakopanego. Rozwinął działalność Sekcji Ludoznawczej Towarzystwa Tatrzańskiego i wniósł ożywczą energię do Muzeum. Znawca i badacz ludów zamieszkujących Sachalin i Syberię tj. Ajnów, Gilaków i Oroczonów, rozwinął badania etnograficzne na terenie szeroko pojętego Podhala, Spisza i na Orawie. W Memoriale „W sprawie Muzeum Tatrzańskiego – o urządzeniu działu etnograficznego” pisał jak ważne jest właściwe urządzenie działu etnograficznego. Od „Bronisia”, jak go nazywano, wyszła także myśl wydawania przez Muzeum periodyku naukowego, „Rocznika Podhalańskiego”, gdzie publikowano by najważniejsze i najcenniejsze wyniki badań..
Stanisław Witkiewicz (1851-1915) miał wizję. Uporządkowanej architektury zakopiańskiej, wzorowanej na prostej, dwuizbowej chałupie góralskiej. To była geneza stylu zakopiańskiego. Przyjechał do Zakopanego z rodziną w 1890 roku. Rozpoczął starania o powstanie stylu narodowego w architekturze, zwanego stylem zakopiańskim, witkiewiczowskim i tatrzańskim. Pierwszą realizacją Witkiewicza w tym stylu była willa „Koliba”, zbudowana dla Zygmunta Gnatowskiego, właściciela ziemskiego. Willa powstała w 1892 roku, a dzisiaj mieści się w niej Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza.
Maria i Bronisław Dembowscy byli kolejnymi dobroczyńcami Muzeum. Maria (1856-1922) należała do osób, które kreowały życie kulturalne Zakopanego, a willa „Chata”, w której mieszkali Dembowscy, stała się tutejszym centrum kultury. Zebrane zbiory etnograficzne dotyczące góralszczyzny Dembowska przekazała do Muzeum. Odtąd Dział Etnograficzny stał się jednym z najważniejszych w Muzeum. W 1922 roku został otwarty dla publiczności gmach główny Muzeum przy ulicy Krupówki 10. W tym okresie Muzeum stało się hotelem dla uczonych, a głównym animatorem tego miejsca był „Samuel”, „Baca”, czyli Juliusz Zborowski. Postać niezwykła, charyzmatyczna, która poświęciła Muzeum Tatrzańskiemu całe swoje życie.
Do grona przyjaciół Muzeum zaliczał się także Kornel Makuszyński, który rozpoczyna gamę postaci, które zasłużyły się dla Muzeum w okresie międzywojennym. Ma on w Zakopanem swoje muzeum biograficzne, Muzeum Kornela Makuszyńskiego, które mieści się w willi „Opolanka”, przy ulicy Tetmajera 15.
Dzisiaj Muzeum Tatrzańskie działa w nieco nowej, pełnej wyzwań rzeczywistości i kontynuuje swoją działalność. Na czele Muzeum stoi Anna Wende-Surmiak, od 2012 roku Dyrektor Muzeum Tatrzańskiego. Pracują tutaj 53 osoby. Muzeum Tatrzańskie posiada 11 filii, a głównymi działami merytorycznymi są: Dział Przyrodniczy, Dział Etnograficzny, Dział Sztuki, Dział Inwentaryzacji, Dział Konserwacji i Dział Inwestycji. Jako majątek stały Muzeum posiada następujące obiekty: gmach główny przy ul. Krupówki 10 w Zakopanem, Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza w willi „Koliba”, Muzeum Stylu Zakopiańskiego Inspiracje w chałupie Gąsieniców Sobczaków na Rojach, Galerię Sztuki XX wieku w willi „Oksza”, Galerię Władysława Hasiora w dawnej leżakowni hotelu „Warszawianka”, Muzeum Kornela Makuszyńskiego, Muzeum Powstania Chochołowskiego w zagrodzie Bafii w Chochołowie, dwór szlachecki w Łopusznej, Zagrodę Korkoszów w Czarnej Górze i Zagrodę Sołtysów w Jurgowie. Obecnie większość obiektów Muzeum jest lub będzie remontowanych dzięki Funduszom Europejskim oraz wsparciu Województwa Małopolskiego. Po tym czasie Muzeum Tatrzańskie wkroczy w nową dekadę swojej działalności w zupełnie nowym wymiarze jeśli chodzi o substancję materialną. Muzeum jednak to nie tylko budynki – najważniejsi są ludzie. Zarówno dawniej, jak i dziś Muzeum Tatrzańskie jest ważną i największą instytucją na mapie kulturalnej Zakopanego. Z dużym potencjałem, jeśli chodzi o wiedzę, zarówno naukową i popularnonaukową, z pomysłami na nowe wystawy, spotkania i przedsięwzięcia. Głównym zaś jej potencjałem jest zespół ludzi, działających z pasją i zaangażowaniem, oraz siła 130-letniej tradycji.
Tekst: Wojciech Szatkowski/Muzeum Tatrzańskie