Co nowego w muzeum?

W ramach dotacji celowej na wydatki inwestycyjne ze środków finansowych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z budżetu państwa do zbiorów sztuki Muzeum Tatrzańskiego zakupiono dwa obrazy autorstwa Stanisława Ignacego Witkiewicza. Pierwszy z nich to wczesny olejny portret ojca – Stanisława Witkiewicza, drugi, pastelowy, przedstawia Zdzisława Rittersschilda, postać znaną w środowisku zakopiańskim – narciarza i instruktora narciarskiego, taternika oraz ratownika górskiego.

Muzeum Tatrzańskie jest jednym z największych kolekcjonerów sztuki Witkacego (dzięki zakupowi liczba jego prac plastycznych w naszych zbiorach osiągnęła 93 pozycje), zaś Zakopane jest najbardziej oczywistym i naturalnym miejscem na gromadzenie i pokazywanie twórczości artysty. Muzealna galeria znanych postaci zakopiańskich sportretowanych przez Witkacego, oprócz walorów artystycznych, stanowi doskonały przyczynek do dziejów Zakopanego i jego inteligenckiego oraz artystycznego środowiska.

Portret Stanisława Witkiewicza należy do wczesnych prac Stanisława Ignacego Witkiewicza (powstał najprawdopodobniej w 1913 roku), co czyni go szczególnie cennym.

Anna Żakiewicz pisze: „Przed 1914 rokiem młody Witkiewicz używał farb olejnych i węgla. Węglem rysował fantastyczne kompozycje figuralne i portrety, olejem malował pejzaże i portrety. Do portretów pozowała mu głównie rodzina – matka Maria oraz ojciec Stanisław, a także kuzyni – Maria i Jan. Prace te są niewielkie – z reguły nie przekraczają 40 cm wysokości i 30 cm szerokości. Nie były przez artystę sygnowane, gdyż traktował je jako dzieła prywatne. […] Portret ojca był kontynuacją i jednocześnie wynikiem wielu studiów, zarówno rysunkowych (węglem), jak i fotograficznych zachowanych w Muzeum Tatrzańskim oraz zbiorach prywatnych.”

Późniejsze prace portretowe Witkacego (zwłaszcza te wykonane w jego Firmie Portretowej) noszą już zupełnie inne cechy stylistyczne oraz wykonywane były inną techniką (pastelem na papierze). Praca pochodzi bezpośrednio od rodziny artysty, a prowieniencja ta dodatkowo podnosi rangę obiektu. Zakup obrazu pozwoli na pełniejsze zaprezentowanie sylwetki Witkacego, jego twórczości artystycznej oraz relacji z ojcem.

Portret Rittersschilda wykonany został w październiku 1928 roku. Należy do typu B, najczęściej wykonywanego na zamówienie przez jednoosobową Firmę Portretową S.I. Witkiewicz, będącego według regulaminu „rodzajem charakterystycznym, jednak bez cienia karykatury […] z pewnym podcięciem cech charakterystycznych […] Stosunek do modela obiektywny.” Portret w pełni realizuje założenia tego typu, podpisany jest pełnym drugim imieniem i nazwiskiem, jak artysta sygnował swoje dzieła „firmowe”, a adnotacje przy sygnaturze oznaczają, że w dniu portretowania artysta nie pił alkoholu już 4 miesiące (NΠ4m), za to pił kawę (Cof). Portret podkreśla silną osobowość modela, wyraźnie oddany został jego potężny tors, na co wpłynęło zapewne „znaczące” nazwisko mężczyzny. Ritterschild to po niemiecku „tarcza (puklerz) rycerza”, metaforycznie – coś bardzo mocnego, opoka. Witkacy był bardzo wyczulony na tego typu konteksty. Portret Zdzisława Rittersschilda jest nie tylko efektownym wizerunkiem interesującej osoby, ale też stanowi ważną część historii Zakopanego i tutejszego narciarstwa.

Zdzisław Rittersschild (1866-1944) przed I wojną światową był urzędnikiem Towarzystwa Ubezpieczeniowego w Przemyślu i jednym z czołowych narciarzy-turystów w Karpatach Wschodnich. W lecie bywał też w Zakopanem i chodził po Tatrach. Od 1909 był członkiem Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego. W czasie I wojny światowej służył w wojsku austriackim, w oddziałach alpejskich. Po jej zakończeniu był porucznikiem w »Kompanii Wysokogórskiej (1919-21). Szkolił wtedy żołnierzy w jeździe na nartach i prowadził ich na wycieczki narciarskie w Tatry. Potem osiadł w Zakopanem i w okresie międzywojennym był jednym z najczynniejszych działaczy narciarskich, instruktorem (należał do zarządu klubu SNPTT) i jedną z najpopularniejszych postaci zakopiańskich, zwaną powszechnie “Wujkiem”. Nazwa „wujek” przyjęła się także jako określenie wiązań narciarskich jego pomysłu. Od 1930 był członkiem TOPR i wziął udział w kilku wyprawach ratunkowych w Tatrach.