ECHA NIEWIDZIANYCH

Wystawa Echa Niewidzianych

VALENTYN ODNOVIUN

Pierwsza wystawa czasowa w nowo otwartym oddziale Muzeum Tatrzańskiego Muzeum Palace to prezentacja twórczości w bezpośredni sposób związanej z refleksją nad historią opresji w Europie. Tym ważniejsza, że realizowana przez Valentyna Odnoviuna, artystę ukraińskiego, którego kraj prowadzi walkę obronną z agresorem.

Zaprezentowane zostały cykle fotograficzne tworzone głównie w Litwie, Ukrainie, Łotwie, Polsce i Niemczech. Fotografie te są częścią niewidzianej historii, rozproszonym zbiorem śladów politycznej przemocy, zachowanych w miejscach, które kiedyś umożliwiały jej zaistnienie, takich jak budynek Palace. Podczas drugiej wojny światowej siedziba Gestapo w Zakopanem. W Muzeum Palace artysta zrealizuje również pracę odnoszącą się do jego najdramatyczniejszej historii, okupacji hitlerowskiej.

W swojej praktyce twórczej Odnoviun w sposób konsekwentny szuka miejsc – świadków przemocy i analizuje ich wygląd poprzez zapis fotograficzny. Przenosi ten obraz w sferę estetycznej kreacji i pozwala na nową interpretację, dzięki czemu zachęca widza do refleksji. W cyklach poświęconych przestrzeniom kontroli państwa nad człowiekiem, artysta szuka kadrów bliskich abstrakcji. W cyklu Surveillance / Nadzór są to widoki wizjerów w drzwiach cel więziennych byłych więzień politycznych w krajach bałtyckich Polsce i Niemczech oraz w Ukrainie. Głównym zadaniem agencji Bezpieczeństwa Państwowego było inwigilowanie obywateli, walka z dysydentami i ich eliminowanie jako zagrażających reżimowi. Te same miejsca były wykorzystywane do podobnych celów przez różne opresyjne systemy. Do dziś wiele z nich pełni funkcje więzienne, niektóre np. w Gdańsku są nadal aresztem śledczym. Projekt prezentuje historię postkomunistyczną w formie estetycznych obrazów z głębokim znaczeniem. Widziane przez wizjer fragmenty cel, fragmenty ścian przypominają zgoła inne przestrzenie, bliższe kosmicznym kadrom z astronomicznych teleskopów niż miejscom zniewolenia. Podobnie jest w pracach z cyklu Horyzonty, gdzie świetlne poziome szczeliny budzą skojarzenia z lepszym światem. Jednak przedstawiają fotografie odbicia światła na schodach prowadzących do piwnic byłych siedzib i więzień Gestapo, NKWD, a później UB rozlokowanych w różnych miastach Polski, w których bardzo często znajdowały się pojedyncze cele więzienne, pokoje przesłuchań i pomieszczenia, w których przeprowadzano egzekucje między 1944 r. i 1956 r. Agencje bezpieczeństwa państwowego, takie jak NKWD w ZSRR i UB (Departament Bezpieczeństwa PRL) tworzyły swoje biura i centrale w całej Polsce, bardzo często korzystając z tych samych budynków, z których wcześniej korzystało gestapo. W oszczędnej minimalistycznej formie artysta przypomina o niechcianym dziedzictwie wojennych miejsc kaźni w odwołaniu do wspólnego doświadczenia komunizmu w Europie wschodniej. Sfotografowane miejsca to m.in. schody do izolatki Gestapo, a później ubeckiego Więzienia dla kobiet w Łodzi, Areszt MBP Centrum i Kwatery głównej NKWD w Warszawie oraz klatka schodowa do sekcji cel więziennych Gestapo, a później więzienia UB w Gdańsku. W pracach poświęconych Powstaniu Warszawskiemu PW44 Odnoviun jednocześnie mobilizuje widza do refleksji nad historią, ludzką naturą i ograniczeniem wolności. Swoją twórczością oddaje głos niewidzianym uczestnikom: ofiarom i świadkom zawsze przemocowego systemu penitencjarnego.

Wystawa jest drugą, poszerzoną odsłoną projektu, który miał swoją premierę w Muzeum Narodowym w Gdańsku we wrześniu 2023 roku.

Valentyn Odnoviun (1987), Ukrainiec mieszkający w Wilnie, absolwent Wileńskiej Akademii Sztuk Pięknych na Wydziale Fotografia i Sztuka Mediów (MA) oraz Teorii i historii sztuki (MA). Studiował w Akademiach Sztuk Pięknych w Polsce i w Niemczech. Obecnie pisze rozprawę doktorską z teorii i historii sztuki w Litewskim Instytucie Badań nad Kulturą. Uzyskał nagrody na festiwalach na całym świecie, w tym w Nowej Zelandii, USA i wielu krajach Europy. Twórczość Odnoviuna jest wizualnym rozważaniem nad wspólnym, trudnym dziedzictwem komunistycznym Ukrainy, Litwy, Polski.

Kuratorka: Małgorzata Taraszkiewicz-Zwolicka

Wystawę można oglądać do 28 lutego 2025 r. w Muzeum Palace, ul. T. Chałubińskiego 7.